Jest wina, nie zawsze jednak musi być kara (skazanie i wpis do Krajowego Rejestru Karnego) - czyli słów kilka o warunkowym umorzeniu postępowania
Potocznie mówi się: „Jest wina, musi być kara”. Ale czy to prawda? Czy sprawca, który ponosi winę, zawsze musi zostać skazany i ukarany?
Otóż, ustawodawca przewidział w kodeksie postępowania karnego instytucję, która pozwala niekiedy na odstąpienie od wydania wyroku skazującego. Jest to środek probacyjny, czyli taki, który poddaje sprawcę próbie. Instytucja ta została ustanowiona w art. 66 kodeksu karnego i jest bardzo korzystna dla sprawcy, a równocześnie nie uchybia interesom ewentualnych pokrzywdzonych przestępstwem.
Kiedy instytucja ta może zostać zastosowana? Odpowiedzi należy poszukiwać w ww. przepisie, którego §1 stanowi, że sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. W §2 przewidziano z kolei, że warunkowego umorzenia nie stosuje się co do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Przesłanki sięgnięcia po instytucję warunkowego umorzenia postępowania
Na pierwszy rzut oka wyłania się, kto z dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania skorzystać nie może. Otóż dotyczy to osób niekaranych uprzednio za przestępstwa umyślne. Wykluczone jest zatem zastosowanie jej co do osób, które dopuściły się przestępstwa z zamiarem jego popełnienia (zamiar bezpośredni), albo też, jeżeli przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godziły (zamiar ewentualny). Dotyczy to zatem kategorii przestępstw umyślnych, do których należy np. kradzież, jazda w stanie nietrzeźwości czy pobicie. Postępowanie może zostać umorzone wobec osób uprzednio karanych za przestępstwa nieumyślne, tj. jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Dotyczy to między innymi spowodowania wypadku komunikacyjnego. Inną okolicznością – przesłanką negatywną, która wyklucza zastosowanie instytucji warunkowego umorzenia jest to, że czyn, którego popełnienie zarzucane jest sprawcy w danym postępowaniu, zagrożony jest karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Oznacza to, że tylko co do czynów zagrożonych karą do 5 lat pozbawienia wolności albo też karą łagodniejszą, jak kara grzywny bądź kara ograniczenia wolności, sąd może warunkowo umorzyć postępowanie. Spełnienie powyższych kryteriów (o charakterze bezwzględnym, niepozostawiającym jakiegokolwiek pola do czynienia subiektywnych ocen) otwiera drogę do pozostałych wspomnianych powyżej. Konieczne jest, aby wina sprawcy i społeczna szkodliwość nie były znaczne (nie mylić z „nieznacznymi”), a co za tym idzie – dotyczyć to będzie małego lub średnie stopnia ich natężenia. Ponadto, okoliczności popełnienia danego czynu muszą być ustalone i nie budzić żadnych wątpliwości. Nie bez znaczenia jest sama osoba sprawcy – sąd rozważając kwestię warunkowego umorzenia postępowania bierze pod uwagę, czy jego właściwości i warunki osobiste oraz sposób, w jak żył dotychczas uzasadniają przyjęcie, że mimo niewydania wyroku skazującego nie będzie naruszał porządku prawnego, a przede wszystkim nie popełni przestępstwa. Niezbędnym jest zatem, aby po stronie sprawcy zachodziła tzw. pozytywna prognoza kryminologiczna.
Okres próby
Warto nadmienić, iż sąd, warunkowo umarzając postępowanie, wyznacza okres próby, który może trwać od roku do trzech lat. W okresie tym następuje weryfikacja dalszego postępowania sprawcy – w sytuacji nienależytego jego postępowania, w tym naruszania porządku prawnego, sąd może, a niekiedy nawet musi podjąć postępowanie (następuje to obligatoryjnie, kiedy sprawca dopuszcza się przestępstwa umyślnego albo też jeżeli naruszenie porządku prawnego lub też uchylanie się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku, środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku, albo też niewykonywanie zawartej z pokrzywdzonym ugody następuje, mimo uprzedniego udzielenia mu upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego).
Zalety – niekaralność!
Wreszcie wskazać należy, jakie są zalety warunkowego umorzenia postępowania. Pierwszą, której znaczenia nie sposób przecenić, jest pozostanie osobą niekaraną, a co za tym idzie – brak wpisu do Krajowego Rejestru Karnego, który w dalszym ciągu może wydać wobec sprawcy zaświadczenie stwierdzające jego niekaralność. Karta karna sprawcy pozostaje „czysta”. Pomimo bowiem, że warunkowe umorzenie postępowania następuje w wyroku, nie dochodzi do skazania sprawcy.
Inną niewątpliwą zaletą rzeczonej instytucji jest to, że wobec sprawcy nie jest wymierzana kara – pozbawienia wolności, ograniczenia wolności czy też grzywny. Sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Może również nałożyć na niego szereg innych obowiązków, w tym np. zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, naprawienia szkody czy też zakaz prowadzenia pojazdów. Wykluczone jest jednak sięgnięcie przez sąd po jedną ze wspomnianych kar.
Instytucja warunkowego umorzenia postępowania daje możliwość odstąpienia od sięgnięcia po środki karne, kiedy co do zasady zdaje się to być nieuniknione. Weźmy za przykład przestępstwo polegające na prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości. Bezwzględną regułą zdaje się być w tym wypadku orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów. Tymczasem, w przypadku warunkowego umorzenia postępowania, sąd może sięgnąć po ten środek, nie ma jednak takiego obowiązku. Jeżeli nawet sięgnie, może to zrobić na okres krótszy, tj. do dwóch lat, kiedy to w przypadku „normalnego” skazania koniecznym byłoby orzeczenie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów na okres 3 lat.
Na koniec należy zaznaczyć, że oceny wszystkich okoliczności dokonuje sąd i w każdej sprawie może, ale nie musi sięgnąć po analizowaną instytucję. Pomoc profesjonalnego pełnomocnika w przekonaniu sądu co do słuszności jej zastosowania
Kancelaria zajmuje się również sprawami, w których występuje do sądu o warunkowe umorzenie postępowania. Zapraszamy do korzystania z naszych usług!
